اعتماد به نفس مقدمه خودآگاهی
مهمترین نکته اعتماد به نفس ضعیف معلولان است که بیماری آنان را تشدید می کند؛ برخی افراد معلول، اعتماد به نفس ضعیفی دارند و با مشاهده ناتوانی و معلولیت خود، افکار معیوب در ذهن آنها شکل می‌گیرد که در چنین شرایطی، احتمال بروز بیماری‌های روانی مانند افسردگی در این افراد، تشدید می‌شود.

باید توجه داشت که اعتماد به نفس و خودآگاهی فرد معلول نسبت به شرایط خود، در پیش‌گیری از افسردگی و عدم شکل‌ گیری افکار معیوب در این افراد بسیار موثر است که خانواده و اجتماع در ایجاد اعتماد به نفس و خودآگاهی در فرد معلول، نقش مهمی دارند، دراین باره وی معتقد است: حمایت روحی خانواده و اطرافیان در ایجاد اعتماد به نفس در فرد معلول بسیار موثر می باشد، زیرا اعتماد به نفس، مقدمه خودآگاهی در انسان است.

وی افزود: در اصل فرد معلول باداشتن اعتماد به نفس، می‌تواند توانایی‌ و ناتوانی‌های خود را به طور کامل بشناسد که در این صورت می تواند بهتر با شرایط و وضعیت خود، کنار بیاید.

خانواده معلولان در برخورد با این افراد باید به این نکته توجه داشته باشند که عزت نفس فرد معلول آسیب نبیند، بلکه باید به گونه‌ای با فرد معلول برخورد شود که آن فرد به توانایی‌های خود پی‌‌برده و احساس سربار بودن به او دست ندهد. در صورتی که اعتماد به نفس و خودآگاهی در فرد معلول ایجاد شود، میزان تحمل او نیز افزایش می‌یابد و در این مرحله، فرد معلول به جایی می‌رسد که ضمن پذیرش شرایط خود از توانایی‌های خود استفاده خواهد کرد.

نحوه برخورد اطرافیان با شخص معلول
اکثر متخصصان علم روان شناسی کودکان استثنایی و توان بخشی معتقدند؛ نحوه نگرش و برخورد افراد جامعه نقش بسزایی در تأمین سلامت روح و جسم معلولان دارد. بر فرض مثال کودکی را تصور کنید که دچار ناتوانی ذهنی است، چنین کودکی هنگامی که در معابر عمومی توسط نوجوانان و جوانان مورد تمسخر، استهزا، آزار و اذیت قرار می گیرد و برچسب احمق یا بی‌مغز به او زده می‌شود چه تصوری نسبت به افراد اجتماع خواهد داشت؟ چنین شخصی به تبع دچار اضطراب، افسردگی و پرخاشگری خواهد شد و سعی خواهد کرد که ناراحتی‌ها، آزار و اذیت‌های دیگران را جبران کرده و آن را در اجتماع فرافکنی کند.

این کارشناس مسئول بهداشت جنوب درباره نحوه برخورد با این کودکان معتقد است: کودکان ناتوان ذهنی از لحاظ روحی بسیار شکننده‌اند و هر نوع بی‌توجهی یا برخورد نامطلوبی را تحمل نمی‌کنند؛ وقتی چنین کودکی پا به محیط خانه می‌گذارد، اگر نتوانسته باشد ناراحتی خود را به گونه‌ای تخلیه کند ممکن است با تخریب‌گری یا آزار خود، یا اعضای دیگر خانواده ناراحتی‌هایش را ابراز کند، که همین مسئله سلامت روانی تمامی اعضای خانواده را تحت الشعاع قرار خواهد داد.

واکنش‌های نامطلوب پدر و مادر با فرزندان معلول
یکی از این عوامل بنیادی، خانواده، نحوه پذیرش و برخورد اعضای خانواده با شخص معلول است. خانواده ها وقتی صاحب فرزند معلول می‌شوند واکنش‌های متفاوتی نسبت به این مسئله نشان می‌دهند، که بعضی از این واکنش‌ها عبارتند از: افسردگی، پرخاشگری، انکار، فرافکنی، احساس گناه و طرد فرزندان معلول.

مرتضوی با بیان این جملات افزود: در برخی از خانواده‌ها این واکنش‌ها از پدر و مادر سر می‌زند. چنین برخوردهایی نه تنها فضای خانواده را تشنج‌زا و پرالتهاب می‌کند، بلکه بیشترین تأثیر را متوجه شخص معلول خواهد کرد. چندین عامل در واکنش‌های نامطلوب پدر و مادر با فرزندان معلول تأثیرگذارند و بیشترین تأثیر را در به خطر افتادن سلامت روانی معلولان برجای می‌گذارند.

 
این عوامل عبارتند از:

• میزان تحصیلات
بررسی‌ها نشان می‌دهد در خانواده‌هایی که پدر و مادر از تحصیلات دانشگاهی برخوردارند، کودکان معلول را بیشتر پذیرفته‌اند و تلاش بیشتری در رفع مشکلات آنها داشته‌اند. در چنین خانواده‌هایی معلول به عنوان عضوی از خانواده پذیرفته شده و همه تلاش خانواده بر آن است، تا شخص معلول بتواند توانایی‌های بالقوه خود را شکوفا سازد. به تبع در چنین خانواده‌هایی کودکان معلول از سلامت روان برخوردار خواهند بود. بر عکس در خانواده‌هایی که پدر و مادر بی‌سواد یا کم سواد ‌باشند فرزندان معلول بیشتر در معرض طرد والدین، بی‌مهری و آزار و اذیت آنها قرار می‌گیرند. این مسئله بیشتر ناشی از عدم آگاهی خانواده از معلولیت است. البته طبیعی است که استثناهایی نیز وجود دارد.

• طبقه اجتماعی و درآمد خانواده
خانواده های طبقات بالای اجتماع که از درآمد خوبی نیز برخوردار می‌باشند، بی‌شک با مشکلی در تأمین هزینه‌های سرسام‌آور کودک معلول مواجه نخواهند بود و تلاش آنها در جهت فراهم آوردن تمامی امکانات لازم برای رشد و پیشرفت کودک معلول مصروف می‌شود. بدون آنکه کمترین خللی در چرخه اقتصادی خانواده به وجود آید؛ ولی در خانواده‌های بی‌بضاعت و کم درآمد که اغلب به سختی قادرند مشکلات روزمره زندگی را رفع کنند، نمی‌توانند امکانات کمک آموزشی و کمک توان بخشی لازم را برای فرزندانشان فراهم سازند. در چنین مواقعی فشار روانی زیادی بر خانواده وارد خواهد شد، بخصوص در مواردی که شخص معلول دچار بیش از یک نوع معلولیت است و خانواده قادر به نگهداری او در خانه نیست. گاهی نیز در خانواده‌های بسیار محروم پدر و مادر به دلیل ناتوانی در رفع مشکلات کودک معلولشان دست به فرافکنی مشکلات که بیشتر متوجه خود فرد معلول است، می‌زنند که حتی به آزار و اذیت، تنبیه و زندانی کردن شخص معلول منجر می گردد. واضح است که نتیجه این اقدامات چیزی جز افسردگی، اضطراب، خشم، پرخاشگری، فرار از منزل و حتی خودکشی شخص معلول نخواهد بود.

عقاید و باورهای نادرست
یکی دیگر از عوامل نگرش‌ها و باورهای نادرست برخی از خانواده‌ها است که اغلب در روستاها و شهرهای کوچک دیده می‌شود، به عنوان مثال این باور که کودک معلول برای خانواده و هم محلی‌ها نحس است و لذا نباید اجازه داد که کودک معلول از خانه خارج شود. البته چنین برخوردهایی بیشتر متوجه دختران معلول است، تا پسران معلول.

 میزان معلولیت
هر اندازه میزان معلولیت بیشتر باشد، خانواده با مشکلات بیشتری مواجه خواهد بود و در نتیجه اعضای خانواده با فشار روانی بیشتری رو به رو می شوند. در این باره مرتضوی به پاره‌ای از مشکلات معلولان بدین شرح اشاره کرد:

• وجود نگرش‌های منفی و آسیب رسان در سطوح مختلف تصمیم‌گیری جامعه نسبت به افراد معلول
• فقدان قانون و یا نارسایی قوانین صریح در رابطه با امور معلولین
• نبود و یا نارسایی سازمانی مقتدر در جهت دفاع از حقوق معلولین
• بی‌توجهی کامل به درصدهای معلولیت افراد در واگذاری مشاغل دلخواه آنان

برای حل مشکلات کودکان معلول و تأمین سلامت روان خانواده و شخص معلول چه باید کرد؟

به گفته کارشناس مسئول سلامت روانی اجتماعی، باید در نظر داشت که نخستین راهکار توجه روزافزون دولت‌مردان به مسائل و مشکلات خانواده معلول و فراهم آوردن امکانات رفاهی، آموزشی و توان بخشی توسط سازمان‌های دولتی و غیردولتی است. بخصوص رعایت این مسئله در شهرهای کوچک و روستاهای دورافتاده بسیار قابل توجه است.

وی معتقد است: دومین گام توجه رسانه‌های گروهی بخصوص رادیو و تلویزیون در فراهم آوردن بستری مناسب به منظور آگاه ساختن جامعه و خانواده‌های دارای کودکان معلول نسبت به توان‌مندی‌های این قشر از جامعه و تغییر نگرش آنها نسبت به معلولیت و حذف باورها و عقاید نادرست درباره معلولان است که این عزم منجر به پذیرش معلولیت توسط خانواده خواهد شد.

برقراری ارتباط با افراد یکی از مشکلات معلولان
باید توجه داشت که یکی از مشکلات معلولان، ارتباط دیگران با آنهاست، در این باره مرتضوی اظهار کرد: متأسفانه اکثریت افراد جامعه بدون در نظر گرفتن شرایط و توانمندی‌های معلولین به طور خواسته یا ناخواسته و بیشتر با هدف دلسوزی و ترحم چگونگی تعامل با افراد معلول افراطی با آنان رفتار کرده که این امر ضربات روحی جبران ناپذیری را به آنان وارد می‌سازد. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت افراد معلول در کنار محدودیت‌های خود از توانمندی‌هایی نیز برخوردارند که در صورت ایجاد بستر مناسب می‌تواند تقویت شود.

با معلولان چگونه باید رفتار کرد؟
باید توجه داشت که معلولیت از هیچ فردی دور نیست و هرکدام از ما ممکن است بر اثر یک حادثه، سانحه و حتی یک رویداد سطحی سلامت خود را از دست داده و به جمع معلولان بپیوندیم، پس برای رفتار این افراد باید یکسری مهارت‌های رفتاری در رفتار با افراد معلول لحاظ شود که در این باره مرتضوی به ویژگی هایی اشاره کرده است که عبارتند از:

• به خاطر داشته باشید که هیچگاه به عدم توانایی افراد توجه نکنید. مطمئن باشید هر کس دارای توانایی‌هایی است که باید شرایط بروز آن فراهم شود.

• افراد معلول مانند سایر افراد جامعه خواهان احترام متقابل هستند، باید دقت داشت که با آنها برخورد مناسب شود.
• در هنگام برخورد با افراد معلول در کنار ناتوان‌ایی به توانمندی آنها هم توجه داشته باشید.

• در لحظه برخورد با ا فراد معلول با آنان به صورت واضح، شفاف و ساده صحبت کنید. از ادا کردن جملات به صورت دست و پا شکسته و نا مفهوم اجتناب ورزید.
• بدون اجازه و هماهنگی لازم از وسایل کمک توانبخشی افراد معلول (صندلی چرخدار ، عصا و…) استفاده نکنید و یا آن را جا به جا نکنید.
• در هنگام مواجه شدن با افراد معلول بدون توجه به سن و جنسیت آنان رفتاری معقول و مناسب داشته باشید.

• افراد عادی جامعه هنگام مواجه شدن با یکدیگر و بروز احساسات مثبت، با یکدیگر دست می دهند. در هنگام برخورد با افراد معلول به دلیل وجود برخی از محدودیت ها در دست دادن به آنها عجله نکنید و اجازه دهید اول آنها در این امر پیش قدم شوند؛ بدون دادن دست، با نشان دادن چهره بشاش و خندان هم می توان در برقراری ارتباط سازنده و دوستانه موفق بود.
• هیچگاه در مورد چگونگی بروز معلولیت از افراد معلول سؤال نکنید. چنانچه ضرورتی در آن احساس می‌کنید بهتر است ابتدا شرایط مناسبی را آماده کنید تا فرد معلول با رغبت به سؤالا ت شما پاسخ دهد.

• در هنگام مصاحبت با افراد معلول از گفتن کلمات منفی و تحریک آمیز اجتناب ورزید.
• به یاد داشته باشید که معلولیت به معنی از کار افتادگی و منزوی شدن نیست، بسیاری از افراد معلول در بسیاری زمینه‌ها توانمند بوده و می‌توانند در صورت مناسب بودن شرایط به طور مستقل زندگی کنند.

• در هنگام مکالمه با افراد معلول به ویژه افراد با محدودیت های گفتاری باید زمان بیشتری جهت پاسخ گویی در اختیار آنان قرار داشته باشد.
• معلولیت و ناتوانی همیشه خود را به صورت واضح نشان نمی‌دهد، افرادی که دارای بیماریهایی مانند: دیابت، صرع، انواع سرطان‌ها، نارسایی کلیوی، بیماری‌های عروقی و … هستند نیز به نوعی با ناتوانی روبرو می‌باشند، لذ ا لازم است در هنگام برخورد با آنان نیز رفتاری مناسب داشت.

• معلولین در برخی موارد به دلیل عوارض ناشی از معلولیت از قبیل داشتن درد ، استفاده از داروها، عوارض جانبی داروها و … به نوعی بی‌قراری، خواب آلودگی، اختلال در قدرت تفکر و تکلم و … مواجه می‌شوند که ضرورت دارد شرایط آنان را درک کرده و برخوردی مناسب با آنها داشته باشیم.
• فراموش نکنید اکثریت افراد معلول این توانایی را دارند که به طور مستقل زندگی کنند، اغلب این افراد، از کار افتاده و بیمار نیستند.

صفحات: 1· 2