خوب است با مطالعه زندگى بزرگان و انسانهاى وارسته، فضيلتهاى اخلاقى را در خودمان ايجاد كنيم و زشتيها را از دل و از رفتار خويش، دور

سازيم.

رذيلت ها:

صفات زشت و ناپسندى كه در قرآن و احاديث از آنها نكوهش شده است، بسيار است. اينجا به بعضى از آنها اشاره مى شود:

ظلم (رعايت نكردن حق ديگران و ستم به آنها)

بداخلاقى (رفتار تند با ديگران)

خودپسندى (خود را بى نقص دانستن و عيب خود را نديدن)

تكبّر (خود را بزرگتر و برتر از ديگران دانستن و بى اعتنايى به مردم)

حسد (از نعمت و خوشى ديگران رنج بردن و خواهان از بين رفتن آن شدن)

بخل (آنجا كه بايد پول خرج كرد و كمك نمود، خرج نكردن)

خشم (عصبانى شدن و كنترل خود را از دست دادن)

فضيلت ها:

بعضى از اوصاف خوب و شايسته كه مايه افتخار و ارزش انسان است، عبارت است از:

انصاف (با عدالت رفتار كردن، آنچه براى خود نمى پسنديم براى ديگران هم نپسنديم)

ايثار (به خاطر ديگران از حق خود گذشتن، ديگران را بر خود مقدم داشتن بدى ديگران را با خوبى و نيكى پاداش دادن)

صبر (مقاومت در مقابل سختيها، مصيبتها و حوادث ناگوار)

محبّت (ديگران را دوست داشتن و به ديگران دوستى كردن و علاقه نشان دادن)

قناعت (به كم راضى بودن، اسراف نكردن)

مهمان نوازى (احترام به مهمان و پذيرايى شايسته از او)

امانت دارى (اموال و وسايل ديگران را حفظ كردن و به صاحبانش دادن)

نيكى به همسايه

احترام به پدر و مادر

صله رحم (سركشى به خويشاوندان و احوالپرسى و رفت و آمد با بستگان)

بردبارى و حلم (در مقابل حرفها و رفتارهاى ناپسند ديگران عصبانى نشدن)

شجاعت و بى باكى در مقابل دشمن

خوش اخلاقى و برخورد خوب با ديگران

تواضع با مردم

خيرخواهى و كمك به ديگران

صفات نيكو زياد است. پيامبر اكرم «ص» مبعوث شد تا انسانها را به اين صفات شايسته كه به آنها «مكارم اخلاق» هم مى گويند، آراسته

كند. از سخنان آن حضرت است كه:

«بُعِثْتُ لاُِتَمِّمَ مَكارِمِ الاَْخْلاقِ»

برانگيخته شدم تا اخلاق خوب و والا را كامل كنم.

خود پيامبر خدا «ص» و خاندان پاك او، نمونه كامل فضايل اخلاقى بودند و صفات شايسته در همه رفتار و زندگى پيامبر و امامان و حضرت زهرا

«ع» و حضرت زينب «ع» وجود داشت. بايد سعى كنيم در اخلاق و رفتار خوب، مثل آنان باشيم و از آنان سرمشق بگيريم.

3 ـ دانستنيهاى عملى:

مقصود از دانستنيهاى عملى، چيزهايى است كه براى هر انسان مكلّف يا كسى كه به سنّ تكليف نزديك مى شود، لازم است آنها را بداند

و آشنا باشد كه به فرمان خداوند، چه كارهايى را «بايد بكند» و چه كارهايى را «نبايد بكند».

قبل از بيانِ اين دانستنيها به يك موضوع مهمّ اشاره مى كنيم و آن عبارت است از «تقليد».

تقليد يعنى اينكه يك مسلمان در برنامه هاى عملى زندگى و احكام شرعى از يك «مجتهد» پيروى كند.

همانطور كه در هر موضوعى مثلا درمان بيمارى يا تعمير وسايل خانه يا دوختن لباس يا يادگرفتن يك زبان يا صنعت، انسان به كارشناس و

متخصّص مراجعه مى كند،

در احكام دين هم به متخصّص رجوع كند.

به كسى كه در مسائل دينى و احكام شرعى متخصّص باشد، «مجتهد» و «فقيه» گفته مى شود و عمل كردن به نظر مجتهد را «تقليد»

مى گويند.

امام صادق «ع» فرموده است:

«از فقيهان و مجتهدانى تقليد كنيد كه خويشتن دار ومخالف هواى نفس و مطيع فرمان خدا باشند.»

مجموعه دانستنيهاى عملى كه به نام «واجبات» و «محرّمات» ناميده مى شوند، بسيار است، امّا در اينجا به برخى از آنها اشاره مى كنيم.

توضيح بيشتر تكاليف دينى را مى توانيد با مراجعه به «توضيح المسائل» بياموزيد.

در رساله هاى احكام، نظر و فتواى مجتهدى را كه از او تقليد مى كنيد، نوشته اند.

واجبات:

نماز (از مهمترين تكليفها و ستون دين است و نبايد آن را ترك كرد)

روزه (كه در ماه رمضان، طبق برنامه خاصى از خوردن و آشاميدن پرهيز مى كنند)

خمس و زكات (نوعى پرداخت مال كه شرايط خاصى دارد و در رساله ها بيان شده است)

حج (زيارت خانه خدا در مكّه، براى آنان كه از نظر مالى و بدنى توانايى داشته باشند)

جهاد (مبارزه با دشمنان خدا و دفاع از اسلام و كشور اسلامى)

امر به معروف و نهى از منكر (يعنى وادار كردن ديگران به كارهاى خوب و واجب و جلوگيرى و نهى از كارهاى ناپسند و حرام، كه اين هم مثل

نماز و روزه، وظيفه همگان است)

تولّى و تبرّى (يعنى دوستى كردن با دوستان خدا و دشمنى كردن با دشمنان خدا)

به اين واجبات، «فروع دين» مى گويند و در كيفيت انجام دادن آنها بايد طبق نظر مجتهدى كه از او تقليد مى كنيم، رفتار كنيم.

محرّمات:

آنچه در اسلام «حرام» و ممنوع است، يك مكلّف بايد از آنها اجتناب و دورى كند. گناهان هم زياد است. بعضى كوچك است (گناهان صغيره)

و برخى بزرگ است كه مجازاتِ آنها هم سخت تر است (گناهان كبيره).

برخى از گناهان از اين قرار است:

آزار پدر و مادر

دروغگويى و قسم دروغ خوردن

غيبت (پشت سر ديگران حرف زدن و عيب آنها را فاش كردن)

سخن چينى (نقل حرفهاى اين و آن به يكديگر و ايجاد اختلاف و دشمنى)

استهزاء (مسخره كردن ديگران، چه با حرف و زبان، چه با اشاره و حركات)

اسراف (ولخرجى و هدر دادن نعمتهاى خدا و ريخت و پاش در خوردنيها و آشاميدنيها و پوشيدنيها و …)

بى نمازى (نخواندن نماز و سهل انگارى در انجام اين وظيفه مهمّ)

تهمت (به ديگران نسبتهاى ناروا دادن و گفتن كارهاى بدى كه انجام نداده اند)

بى حجابى (خود را از نامحرم نپوشاندن و ارتباطهاى حرام با نامحرم داشتن)

سرگرمى به لهو و لعب (كارهاى بيهوده و زيان آور، از جمله سرگرمى به عسكهاى مبتذل و موسيقى كه وقت را هدر مى دهد و فكر را خراب

مى كند)

قماربازى (بُرد و باخت با وسايل مخصوص قمار)

دزدى (پول و وسايل ديگران را دزديدن)

خيانت و گناهان ديگرى مثل: خوردن مُردار و خون و گوشتِ خوك، شراب خوردن، استعمال مواد مخدّر، دروغ

بستن به خدا و پيغمبر، فرار از جبهه جنگ، فاش كردن اسرار، خوردن مال يتيم، پيمان شكنى، كمك به ظالم.

مسلمان واقعى كسى است كه از دستورهاى خدا كاملا پيروى كند و با نافرمانى در مقابل پروردگار، خود را گنهكار و اهل دوزخ نسازد.

گناه هر چه كوچك باشد، ولى چون نسبت به خداى بزرگ است، بزرگ به حساب مى آيد.

توبـه:

اگر خداى نكرده كسى اشتباه كرد و فريب شيطان را خورد و مرتكب يكى از گناهان شد يا وظايف واجب را انجام نداد، به چنين كسى

«گناهكار» گفته مى شود. خوشبختانه خداى مهربان، راهِ خوب شدن را به روى انسانها باز گذاشته و از گناهكاران خواسته است كه «توبه»

كنند.

توبه، يعنى پشيمان شدن از گناه و كار زشتى كه انسان انجام داده است و تصميم گرفتن براى آنكه ديگر آن كار را انجام ندهد و گفتنِ

«اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّى وَأتُوبُ اِلَيْه».

خودِ توبه، از واجبات است و نبايد آن را به تأخير انداخت. در اوّلين فرصت، انسان بايد از خطاى خود پشيمان شود و توبه كند. خداوند هم قول

داده است هر كس كه جدّى و از ته قلب توبه كند و از گناه دست بكشد، توبه او را بپذيرد و گناهان او را عفو كند.

خداوند، توبه كنندگان را دوست دارد. پس نبايد از رحمت خداوند مأيوس بود. ادامه گناه، خودش گناه بزرگى است.

از خدا بخواهيم كه گناه ما را بيامرزد و توفيق دهد كه هرگز از دستورهاى او نافرمانى نكنيم.