«تكليف» چيست؟

وقتى پسر يا دختر به سنّ معيّنى رسيدند و بالغ شدند، به آنان «مكلّف» گفته مى شود. كسى كه به سنّ

تكليف مى رسد، بايد دستورهاى دينى را انجام دهد و به واجبات عمل كند و از آنچه خداوند ممنوع ساخته

(يعنى محرّمات) پرهيز كند.

خداوند، براى آنكه ما به سعادت برسيم و راه صحيح زندگى را بشناسيم، هم در وجود ما «عقل» قرار داده

است و هم توسّط پيامبران «دين» فرستاده است تا با عمل به راهنماييهاى عقل و دين، انسانهايى كامل و

سعادتمند شويم. اين را هم بايد بدانيم كه آنچه را خداوند بر ما «واجب» ساخته و از ما خواسته است كه

عمل كنيم، كارهاى نيك و سودمند و مفيد براى ما وجامعه است و آنچه را كه «حرام» دانسته و از آن نهى

فرموده است، كارهاى ناشايست و زيان آور است كه براى جسم و روح ما ضرر دارد.

از اين جهت، كسى به سعادت مى رسد كه در اجراى فرمان خدا كوشا باشد و دقيقاً دستورهاى دينى را كه

دستور خداوند است، انجام دهد.

جشن تكليف براى چيست؟

ما براى هر عيد يا هر مناسبت خوب كه از طرف پروردگار، نعمتى به ما رسيده باشد، جشن مى گيريم تا

بدين وسيله سپاسگزارى و شكر و شادى خودمان را نشان دهيم.

به تكليف رسيدن، يك عيد به حساب مى آيد، چون از نظر عقلى و جسمى به حدّى رسيده ايم كه خداوند

به ما دستور مى دهد و ما خوشحاليم كه خواسته ها و دستورهاى او را اطاعت كنيم و بنده شايسته او به

حساب آييم و چه افتخارى از اين بالاتر؟ ما با «جشن تكليف»، نعمتهاى خدا را گرامى مى داريم و اين روز

بزرگ را كه در آن به سنّ تكليف رسيده ايم، بعنوان يك روز پرشكوه و خاطره اى به يادماندنى به ياد مى

سپاريم.

بعضى از دانشمندان بزرگ اسلامى هم در گذشته، روز تكليف خود را با مراسمى كه برگزار مى كردند،

جشن مى گرفتند، مثل «سيد بن طاووس» و به فرزندانِ خود سفارش مى كردند كه اين روز بزرگ را جشن

بگيرند.

خاطره جشن تكليف، يك خاطره شيرين تربيتى و معنوى است. مناسب است كه نوجوانان عزيز، تاريخ دقيق

تولّد خود را بدانند، تا بتوانند روز مكلّف شدن خود را طىّ مراسمى جشن بگيرند و شادى كنند.

شكرانه تكليف

غير از آنچه در مراسم «جشن تكليف» اجرا مى شود، خوب است خود دختر يا پسرى كه به سنّ تكليف مى

رسد، به شكرانه و سپاس اين نعمت، چند كار انجام دهد:

1 ـ سجده شكر براى سلامتى و نعمت تكليف.
2ـ كمك به نيازمندان و دادنِ صدقه.
3 ـ سلام دادن به فرشتگانى كه همراه انسانند و كارهاى خوب و بد را مى نويسند.
4 ـ پناه بردن به خدا از شرّ شيطان.
5 ـ كمك خواهى از خدا و دعا براى موفقيت در انجام وظيفه.

در «مراسم عمومى» جشن تكليف هم بايد برنامه هايى اجرا شود كه حاضران را به نعمت الهى و به اهميّت

انجام وظيفه توجّه دهد و سازنده باشد.

در اين مورد، پدران و مادران و اوليا و مربّيان بيشترين سهم و وظيفه را دارند تا اين خاطره تربيتى و دينى را

هر چه با شكوهتر و به ياد ماندنى تر قرار دهند و به خود تازه مكلّفين هدايايى به تناسب سنّ آنان بدهند،

بخصوص آنچه به انجام تكاليف دينى و بالا بردن معلومات مذهبى و فرهنگى آنان كمك كند، براى هديه بهتر و

مناسبتر است.

شرايط تكليف:

در دين اسلام، در صورتى انسان موظّف است دستورهاى دينى و واجبات را انجام دهد و حرامها را ترك كند

كه شرايط زير را داشته باشد. به اينها «شرايط تكليف» مى گويند:

اوّل : بلوغ

دوّم : عقل

سوّم : علم

چهارم : قدرت

امّا توضيح مختصر درباره اينها:

«بلوغ» يعنى رسيدن به حدّى از شرايط جسمى كه بتواند تكليفهاى الهى را انجام دهد. و اين نشانه هايى

دارد، از جمله تمام شدن 9 سال و وارد شدن به دهسالگى كه شرط سنّى در دختران است. دختران از نظر

سنّ زودتر از پسران به تكليف مى رسند و اين نوعى امتياز براى آنان و نشان آمادگى بيشترشان است.

«عقل» يعنى نيروى شناخت خوب و بد كه در انسان است. كسى كه ديوانه و سفيه باشد، تكليف هم

ندارد. عقل، پايه همه تكليفهاى دينى است.

«علم» يعنى دانستن احكام خدا. كسى كه حكم خدا را نداند، تكليفى هم ندارد. البتّه انسان وظيفه دارد كه

احكام را ياد بگيرد و به بهانه ندانستن، نمى تواند از انجام وظايف دينى كوتاهى كند.

«قدرت» يعنى توانايى براى انجام تكليف; چه توانايى جسمى باشد يا مالى يا فكرى. تكليف هر كس هم به

اندازه قدرت اوست و اگر انجام وظيفه اى براى كسى ممكن نباشد، براى او واجب نيست. مثلا كسى كه

نتواند روزه بگيرد يا قدرت جنگيدن نداشته باشد، روزه و جهاد از عهده او برداشته مى شود. خداوند از

هيچكس بيش از توانايى او تكليفى نخواسته است.

دين اسلام، دينى آسان و مطابق با عقل و منطق و فطرتِ انسان است و نبايد با سختگيريهاى بيش از حدّ،

مردم را از دين بيزار كرد.

خداوند هم در مقابل انجام تكاليف و ترك حرامها به انسان پاداش مى دهد، پاداشى بيشتر از عمل انسان، و

اين از لطف و مهربانى خداوند نسبت به بندگان است.

ناگفته نماند كه همه دستورالعملهاى دينى چه واجبات، چه حرامها و چه آنچه مستحبّ يا مكروه است،

حكمت و دليلى دارد و هيچ يك از آنها بى جهت و بى علّت نيست. خواه فلسفه و علّت آنها را بدانيم يا

ندانيم. البته دانشمندان به كمك علم، راز برخى از احكام الهى را كشف كرده اند، ولى بسيارى از احكام

است كه چون فرمان خداوندِ حكيم و داناست، به آنها عمل مى كنيم و آنها را قبول مى كنيم، هر چند علّت

آن را هنوز ندانسته باشيم.

اين را هم بدانيم كه سود و زيانِ واجبات و محرّمات، تنها مربوط به جسم ما نيست، بلكه برخى از آثار

تكليفها به فكر و روان و اخلاق ما مربوط مى شود، چون انسان تركيبى از جسم و جان است، نيازهاى او هم

بعضى جسمى و بعضى روحى است. قوانين اسلام هم به هر دو جنبه جسم و روح توجّه دارد.

نتيجه نهايى انجام تكاليف دينى و پرهيز از آنچه ممنوع و حرام است، به كمالِ انسان مربوط مى شود. يعنى

مسلمانى كه به همه وظايف خود عمل كند و بنده خالص و مطيع پروردگار باشد، «انسان كامل» مى شود،

انسانى كه مقامش از فرشتگان هم بالاتر است.

دانستنيهاى تكليف:

يك مسلمان مكلّف، از دين خود آگاهيهاى بسيارى بايد داشته باشد. معلومات مذهبى را از راه مطالعه كتب

دينى يا شركت در كلاسها و جلسات مذهبى مى توان ياد گرفت. اين دانستنيها بعضى اعتقادى است،

بعضى اخلاقى و بعضى عملى و رفتارى.

در اينجا فشرده برخى از اين دانستنيها براى شما بيان مى شود.

1 ـ دانستنيهاى اعتقادى

مسائل اعتقادى را هر كس بايد با دليل بداند و بتواند ثابت كند. دين شناسى پايه اساسى زندگى درست و

خداپسندانه است. معلومات دينى، بطور عمده درباره خدا، پيامبر اسلام، پيامبران، معاد، عدل، امامت، قرآن

و وحى است.

جهان، آفريده خداوند است. خداوند، داراى علم، قدرت و حكمت است و همه موجودات را طبق نظم و برنامه

و هدفى آفريده است. جهان به خودى خود و تصادفى پديد نيامده است. خلقت انسان هم روى هدف و

برنامه است.

خداوند، يكتاست. شريك و مثل و مانند ندارد. جسم نيست و به چشم نمى آيد. همه چيز را مى داند و هر

كارى بخواهد انجام مى دهد. قدرتش بى پايان است. خداوند عادل است، به كسى ظلم نمى كند و پاداش

هر كس را چه در دنيا چه در آخرت مى دهد.

خداوند، براى شناساندن راه سعادت و رستگارى به انسانها پيامبران را فرستاده است. فرستادن پيامبران را

«بعثت» گويند. پيامبران الهى، دستور از خدا مى گرفتند و دين آسمانى را به مردم مى رساندند.

پيامبران را صد و بيست و چهار هزار نفر گفته اند كه آخرين آنها پيامبر اسلام حضرت محمد «ص» است.

عقيده به پيامبران را «نبوّت» گويند.

پيامبر «معصوم»اند، يعنى از هر گناه و خطا و اشتباهى دورند. اطاعت آنان واجب است. نام تعدادى از

پيامبران در قرآن آمده است.

قرآن كتاب آسمانى مسلمانان است كه از سوى خدا بر پيامبر ما نازل شده و دست نخورده باقى مانده و به

دست ما رسيده است. پيامبران اولوالعزم كه صاحب كتاب بودند، عبارتند از حضرت نوح، حضرت ابراهيم،

حضرت موسى، حضرت عيسى و حضرت محمد (عليهم السلام).

پس از درگذشت پيامبر اسلام «ص»، وظيفه ادامه راه او و بيان اسلام و هدايت مردم بر عهده امامان است.

امامان ما معصوم اند و اطاعتشان واجب است.

عقيده به ادامه راه نبوّت توسّط امامان را «امامت» گويند. انتخاب امام نيز، مثل برگزيدن پيامبر، از سوى

خداست. پيامبر اسلام، به فرمان خدا جانشين خود را در روز «غديرِخُم» به مسلمانان معرّفى كرد. امامان

همه از دودمان پاك پيامبرند و ما پيروان اهل بيت «ع» به آنان عقيده داريم. نامهاى مقدس آنان عبارت است

از:

اول ـ حضرت على «ع»

دوم ـ امام حسن مجتبى «ع»

سوم ـ امام حسين «ع»

چهارم ـ امام سجّاد، على بن الحسين «ع»

پنجم ـ امام محمد باقر «ع»

ششم ـ امام جعفر صادق «ع»

هفتم ـ امام موسى كاظم «ع»

هشتم ـ امام رضا «ع»

نهم ـ امام محمد تقى (جواد) «ع»

دهم ـ امام على النقى (هادى) «ع»

يازدهم ـ امام حسن عسكرى «ع»

دوازدهم ـ امام مهدى «ع»

امام دوازدهم، حضرت صاحب الزمان «ع» زنده است. او در سال 260 هجرى به دنيا آمد. پس از رحلت پدرش،

از نظرها پنهان بود. مدّت 69 سال توسّط چهار نماينده مخصوص با مردم ارتباط داشت كه به آنان «نُوّاب

اربعه» گويند. اين مدّت به نام «غيبت صغرى» معروف است.

از سال 329 هجرى امام زمان «ع» بطور كلّى از چشمها غايب شد و نماينده خاصّى نداشت. در اين دوران،

علماى دينى و فقهاى داراى شرايط، نايب آن حضرت اند. اين دوران را كه تا كنون ادامه يافته و تا زمان ظهور

امام عصر «ع» ادامه خواهد داشت، «غيبت كبرى» گويند.

وقتى آن حضرت ظهور كند، دنيا را پر از عدل و داد خواهد كرد. در عصر غيبت امام زمان، مردم بايد از فقها

پيروى كنند و با اصلاح خود و جامعه و تشكيل حكومتِ شايسته و اسلامى، زمينه آمدن آن حضرت را فراهم

كنند.

«معاد»، يكى ديگر از مسائل اعتقادى است، يعنى اينكه ما پس از مردن، دوباره زنده خواهيم شد تا به

كارهاى خوب و بد ما رسيدگى شود. آن روز حسابرسى را «قيامت» يا «رستاخيز» گويند.

چنين روزى حتمى است. هم وعده خداست و هم گفته پيامبران و رسول خدا. آيات فراوانى در قرآن است كه

جزئيات روز قيامت را بيان مى كند. عقل ما هم همين را مى فهمد.

اگر بنا باشد كه خوبان و بدان يكسان باشند و هيچ فرقى ميان بندگانِ خوب و يكتاپرست، با انسانهاى

مشرك و ظالم و گناهكار نباشد، اين خلاف عدالتِ خداوند است.

در قيامت، افراد خوب به «بهشت» مى روند و افراد بد به «جهنّم». در بهشت، همه نوع نعمتها و لذّتها و هر

چه دل انسان بخواهد فراهم است و پاداش خداوند به نيكوكاران است. در جهنّم هم افراد به كيفر گناهان

خود مى رسند و عذاب الهى آنان را فرامى گيرد و در شعله هاى آتش مى سوزند.

برپايى قيامت، آخرِ اين جهان است و پس از برپايى قيامت، ابديّت و هميشگى است. نيكان هميشه در

بهشتند و ستمكاران و مجرمان هميشه در عذاب دوزخ خواهند بود.

2 ـ دانستنيهاى اخلاقى

صفات اخلاقى خوب را «فضايل اخلاقى» گويند و به صفات ناپسند، «رذايل اخلاقى» گويند. پيامبر اسلام

«ص» برانگيخته شده است تا مردم را از نظر اخلاق، تربيت كند و به كمال برساند. كسى كه «خودساخته»

نباشد و صفات و اخلاق بد را از خود ريشه كن نكرده باشد، هميشه طعمه شيطان است و به گناهان

مختلف كشيده مى شود.

گاهى جوانان به «چشم چرانى» و نگاه به نامحرم مى پردازند. گاهى هم دختران، حجاب را رعايت نمى

كنند، هم خود مرتكب گناه مى شوند، هم جوانان را به گناه مى كشند. عفاف و پاكدامنى براى يك مسلمان

از بزرگترين ارزشها به حساب مى آيد. هر دختر بايد بكوشد تا عفيف و پاك و خداترس باشد و به كمك ايمان

به خدا و ترس از قيامت، از گناهان و رذايل اخلاقى بپرهيزد.

«حيا» يكى ديگر از ارزشهاى اخلاقى است كه يك نوجوان را از آلوده شدن به گناه و رابطه هاى حرام، نگاه

مى دارد. كسى كه از خدا شرم نكند، ممكن است به هر آلودگى اخلاقى گرفتار شود.

خوب است با مطالعه زندگى بزرگان و انسانهاى وارسته، فضيلتهاى اخلاقى را در خودمان ايجاد كنيم و

زشتيها را از دل و از رفتار خويش، دور سازيم.