بسم الله الرّحمن الرّحیم

موضوع مقاله : نقش زنان تحصیل کرده حوزوی در خانواده .

نگارنده :مریم احمدزاده

مدیر حوزه علمیه خواهران ریحانة النبی(س)  سنندج . 

مقدمه :

   با توجه به اهمیت ونقش خانواده وضرورت حفظ واستحکام آن ،این ادعایی گزاف نیست که مسیر

جلوگیری از ادامه آسیب ها یی که خانواد ه را به صورت جد ی تهدید می کند از شناخت جایگاه ومنزلت زن درخانواده واهمیت بخشی به این جایگاه می گذرد؛ بدین منظورابتدابه بررسی جایگاه ونقش زن در

خانوا ده پرداخته ودر پا یا ن برمهم ا نگا شتن نهاد خانواده و ضرورت اصالت دادن به آ ن تأکید می شود.                                                            

    اگرولایتمدا ری ومحبت به ولی خد ا را یکی ازمهمترین ارزشهای یک فرد مسلمان بدا نیم که خانواده متولی انتقال آن است ،درراستای همان رسالتی که در جهان هستی خالق انسانها برای آنا ن قرارداده ا ست ومعمار انقلا ب حضرت امام خمینی (ره)نیزبه خوبی آن را چنین تبیین نمودند که (همان طورکه قرآن،انسان سازاست، زن نیز ا نسان سازاست.) بایدقدم بردارد.

     زنان حوزوی عهده دا رمسئولیتی خطیرمی با شند.اگرپا یه اصلی تربیت ورشد صحیح فرد برای ا جتماع را درخانواد ه جستجوکنیم ،زن به عنوان مربی خانواد ه وعامل اصلی انتقا ل ارزشهاجایگاه ویژه ای خواهددا شت.

   لذا نقش انسان سازی زن وخصوصاً بانوان حوزوی ، د رطول هستی ازاصیل ترین نقشهای وی بوده است ودراهمیت آن همین بس که مفسرعالیقدرجها ن ا سلام آ یت الله جوادی آملی می فرما یند: ((هرگاه زن اصالت رابه نقشهای دیگری غیرازمادری وهمسری دهد، ازصراط مستقیم خارج است.))   

  همچنین بزرگ بانوی اسلام حضرت فاطمه (س)می فرمایند:آن گاه که زن درمنزل به امورخانه وتربیت فرزند می پردازد به خدا نزدیکتر است .

  به هر حال حرکت در صراط مستقیم وتقرب زن به سوی پرورد گار جزاز طریق اصا لت دادن به ا یفای نقش کلیدی ومؤثرمادری وتربیت فرزندان مقدورنمی باشد به همین جهت مربی بزرگ  قرن حاضر حضرت امام خمینی(ره) فرموده اند: شغل اصلی ز ن ومهمترین کار وی ماد ری و همسری می باشد . در طول تاریخ  اسلام یکی از نقشها ی بی بدیل زنان د فاع ازولایت وتلاش برای حفظ این ارزش الهی بوده است؛ بالاخص درعصرغیبت که نقش مردان برای دفاع ازولا یت به جهت ا ختناق شدید کمرنگ بوده ا ست ،زنا ن فعالا نه برای حفظ فرهنگ اسلامی وتربیت نسل ولایی وانتقال این ارزش به نسل آینده وحفظ اندیشه ناب علوی ازطریق پویاسازی خانواده نقشی بسیار مؤثروغیر قابل انکارداشته اند .

اهمیت نقش زنان :

    زنان تحصیل کرده وعلی الخصوص درس خوانده در حوزه ، با بهره گیری از آموزه های د ینی در طول تاریخ اسلام با پرداختن به اساسی ترین نقش وکارکرد زنان که همان مادری است بلندترین گامها رابرای حفظ ولایت برداشته اند .آنان با نقش آفرینی خود ارزش ولایت و حب به ولی خدا رابه فرزندان خودمنتقل کردندوبالاخص درعصرغیبت این مادران بودند که با فضاسازی مناسب در خانه و با پا یبندی به امام زما ن خود وبا ابرازعلا قه ای که به ایشان نشا ن میدا دند ورابطه قلبی ومعرفتی که با حضرت داشتند این علاقه وعاطفه رابه فرزندان نیزمنتقل کردندوازاین طریق درحفظ واحیای این مهم کوشیدند .امادرعصرحا ضرتربیت انسان دیندار، پویا، کارآ مد و عاشق خدا ورسول (ص) ازاهمیت وجا یگا ه بالایی برخوردا راست؛ چرا که شا هدهجوم جریا ن شوم (ناتوی فرهنگی)هستیم که بنا دارد ا زنسل جوان ما یک نسل بی هویت و بی ریشه بسازد.۱

   همان طور که مقام معظم رهبری می فرما یند: باندهای بین المللی زروزور که برای تسلط بر منافع ملتها، سازمانهای نظامی ناتوراتشکیل داده بودند وا کنون درپی تشکیل نا توی فرهنگی هستندوبااستفاده ازامکانات زنجیره ای ممنوع و بسیار گسترد ه ی رسانه ای ،در پی تخریب هویت ملی جوامع بشری هستند وبنا دارند که با استحاله فرهنگی و انقطاع تاریخی بین گذ شته وآینده از جامعه ما ملتی بی هویت بسازند.۲

  اینجاست که نقش مادران دردفاع ازهویت ملی ودینی وانتقال ارزشها بسیارپررنگ میگردد ، چراکه تمامی ارزشهای دینی، اخلاقی، ملی و…درون خانواده است که شکل می گیرد،  نهادینه می گرد د وبه جا معه منتقل می شود، بالأ خص ا رزشهای ولا یتمداری که ا ز جمله ا رزشهایی است که دشمن نوک تیز پیکان حمله خود رامتوجه آن نموده ا ست که ازطریق خانواده ازنسلی به نسل دیگر منتقل می گردد.

  مادران باید بدانندیکی ازمسئولیت هایی که از طرف شا رع مقدس بر عهده آنها گذا شته شده، تلاش برای تربیت یک نسل اسلامی پاک است وهمچنین یک نسل ولایی که درروایات متعددآ مده است . ولایت ومودت اهل بیت ازفرایض الهی است وملاک قبولی اعما ل و عبادات به حساب می آید.درزیارت جامعه کبیره میخوانیم:(بموالاتکم تقبل الطاعة المفترضة ولکم الموده الواجبة. ) به سبب ولا یت شما طاعت وا جب پذیرفته می شود و مودت واجبه برای شماست . پیامبر(ص)به سلمان فرمودند : إن الموده اهل بیتی مفروضةٌ واجبةٌ علی کلِ مؤمنٍ ومؤمنةٍ . همانامودت اهل بیت من برهرمرد وزن باایمان فرض وواجب است .۳

همچنین پیامبراکرم (ص)رازورمزرسید ن به سعادت را تمسک به اهل بیت اعلام نموده اند:

(من تمسک بعترتی من بعدی کان من الفائزین ) ۴

  هرکس پس ازمن به خاندانم چنگ بزندوتمسک جوید،از رستگاران خواهدبود. ازاین رورسول اکرم(ص)به والدین سفارش کردند (ادّبوااولادکم علی ثلاث الخصال: حب نبیکم وحب اهل بیته وقرائة القرآن .) فرزندا نتان را با محبت من ومحبت ا هل بیت من وقرآن تربیت و تأدیب کنید .۵

   ازاین روعمده ترین نقش آفرینی های زن دراسلام انتظاروامید است همانطورکه زنان در طول تاریخ اسلام افتخارآفرینی های زیادی درحفظ مکتب تشیع داشته اند دراین عصرهم باید بتوا نند با تربیت نسل پاک و فرزندانی سالم واسلامی د ین خودرا به جامعه دینی ادا نمایند.

   مهم انگاشتن نهاد خانواده و اصالت آن :                                                              

   با توجه به نقش زن حوزوی درخانواده یکی ازرسا لتهای مهم اواهمیت به کا نون خا نواده  و سعی درحفظ این نهاد است بخصوص د رعصرحا ضرکه مها جمان فرهنگی جنگ علیه این نها د تأ ثیر گزار را آغا ز نموده اند وبنا دا رند که با تخریب کا نون خا نواده به عنوا ن اصلی ترین مرکزانتقال ارزشها،مانع انتقال ارزشهای دینی وملی به نسل آینده گردند.فعالیتهای اجتماعی زنان تحصیل کرده حوزوی ،در صورتی ارزشمند است که آسیبی به رسالت های اساسی ومهم آنان در قبال مسأ له خانواده وتربیت نرساند .  بر اساس روایت پیامبراکرم(ص)که می فرمایند : کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته والمراة راعیته علی بیت بعلها وولده مسئول عنهم. ۶

  ترجمه :"زن درخانه همسرش ،دارای مسئولیت بوده ود رقبال اعضای منزل مسئول است. “زن مسلمان خود را مسئول می داند؛ چراکه پیامبر(ص) زن را به طورخا ص د ر مقابل حفظ نهاد خا نواده مسئول نموده است. پس اوسعی می نما ید که منا فع شخصی رفاه طلبی لذ ت خواهی وتنوع طلبی خودرا تعد یل وکنترل نماید وآنهارا درخدمت خانواده قراردهد.درمنظر زن مسلمان،خردمند،آگاه و مدبر پرداختن به امورخانواده وتربیت فرزندان کلیدی ترین و مؤثرترین نقش اجتماعی می باشد. اوگرچه درخانه است، اماخودرا به عنوان یک عضوفعال وتأثیرگزارجامعه می پندارد والبته در مواقع ضروری واقتضائات خاص به شرط آسیب ندیدن خانواده به برنامه های اجتماعی بیرون از خانه نیزمی پردازد.زن مسلمان زمانی خودرادرصراط مستقیم و

درمسیرعبودیت احساس می کند که اصالت رابه مادری وهمسری دهد ودرتعارض وعدم امکان جمع بین آن ومسا ئل دیگردرانتخاب خود گزینه خانواده رابرگزیندوازاین انتخاب خودبسیارمسروروخوشحال باشد. زمانی که رسول خدادرتقسیم کار میان اعضای خانواده امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)، کارمنزل رابه زهرا(س) و کار بیرون ازمنزل رابه حضرت علی(ع)سپردند؛ حضرت زهرا(س) باخوشحالی تمام فرمودند :والله اعلم ما ادخلنی السرور… “فقط خدا می داند که من ازاینکه رسول خداکا رمردانه را از د وش من برداشتند، چقدرخوشحالم .”۷

   حضرت فاطمه(س)،ضمن اصالت بخشی به نقش همسری ومادری وانجام کامل رسالت خود و خانواده وفراهم نمودن زمینه وبستر مناسب برای رشد وتعالی همسروفرزندان واقناع میل عاطفی آنان وتبد یل خانه به کانونی مملوا زعشق ومحبت وعطوفت، د رمواقع مقتضی نیزد رفعا لیتهای اجتماعی حضورفعا ل ومؤثری دا شته که تاریخ حکا یت گرآن است. ولی ا یشان اصل را خانه و خانواده می دا نست وهمین اهتمام بود که موجب شدوقتی پیامبر(ص) از امیرالمومنین(ع) سؤال کردند که علی جان! همسر خود (فاطمه س)راچگونه یافتی؟ فرمودند: نِعمَ العونِ عَلی طاعةِ اللهِ.  "فا طمه بهترین یا ور من دراطاعت الهی ا ست.“٨ یعنی فا طمه به عنوان یک همسربه گونه ای ایفای نقش می کند که یاریگرهمسرخودامیرا لمؤمنین(ع) در اطاعت ا لهی می شود وا ین گونه مسیراطاعت رابرای شوهر هموارمی سازد وخود نیز به واسطه عمل به این رسالت رستگار می گردد.آن حضرت توانست درخانه محقر وکوچک خود فرزندانی چون حسن وحسین علیهما السلام و زینب وام کلثوم را تربیت نما ید که هرکدام د رحیات خود تا ریخ ساز و تحول آ فرین بودند.این

بانوی نمونه اسلام توانست فضایی شادوباصفارا برای همسرخود فراهم نماید که حضرت علی (ع)در خصوص این فضا می فرمودند: هروقت به منزل می آمدم و چشمم به فاطمه (س)می افتاد غم عالم را فراموش می کردم. ۹

   یکی از عوامل مهم عدم توفیق مادرومخصوصاً مادران تحصیل کرده در زمینه دینداری و پرورش نسل دیندا ر،عد م توجه به آموزه های د ینی وآدا بی ا ست که د ر شرع مقد س برا ی پرورش یک نسل د یندار آمده ا ست.علیرغم این که ما برخوردا راز مکتبی غنی هستیم که برای تمامی مراحل زندگی مادستورا لعمل های ریزود قیق ارائه کرده است ،ولی متأسفانه غالب ما مسلمانان یا نسبت به آنها آگاهی نداریم واگرهم داشته باشیم اهتمام جدی برای عمل به آ نها نداریم. ا زا ین رو به هر صورت که خود دوست دا ریم ا نتخاب همسر می کنیم وتما می مراحل مختلف فرزندداری را پشت سرمی گذاریم جا لب ا ین است که انتظارهم داریم نسل ولایی مؤمن و صالح داشته باشیم. به هر حال اهتمام مانسبت به رعایت آداب اسلامی فرزندپروری، که ازلحظه انتخاب همسرتا سن بیست ویک سا لگی که به صورت د قیق و قد م به قد م ا زطرف شرع ارا ئه شده است؛موجب می شود که ما توفیق چندا نی د رتربیت فرزند صالح نداشته باشیم.نکته دیگری که اولیا ی تربیتی بالأخص مادران باید بدانند این است که آنها د رحوزه ارزشها و اخلاقیات نیا زمند یاد گیری هستند؛ زیرا آنان د ر حوزه یاد گیری به عنوا ن یک مد یر وتسهیل کننده درا ین گونه موارد با ید خوب عمل نمایند،ا زا ین رو نیا زمند آموزش وکسب مهارتهای لا زم در این راستا هستند.۱۰

انتخاب شایسته

   قدم اول د ر ایجاد مجموعه ای کا رآمد وسا لم انتخاب افراد توانمند و شا یسته است. درخانواده ای که بانوان تحصیل کرده حضور دارند ،هم ازلحاظ مد ت دوام مجموعه واهمیت آن ، انتخاب همسر شایسته اهمیت ویژه ای دارد. به خاطر همین مسئله است که پیامبر اکرم(ص)می فرمایند :(بهترین متاع دنیا همسر پارسا است.)

  درجای دیگر چنین می فرمایند: برای نطفه ها ی خویش فرد ی مناسب اختیا رکنید، به هم شأن خود دختر دهید واز آنان دختر بگیرید. با توجه به نقش پد ر درتربیت فرزند، مادرانی که طا لب تربیت یک نسل پاک دینی  هستند؛می بایست درهنگام انتخاب همسر دقیقاً به این مسئولیت تربیتی توجه داشته باشند وهنگام انتخا ب همسر فردی را بر گزینند که مؤمن واز خانواده اصیلی با شد و عشق ومحبت به ائمه درا و نهادینه شده با شد.زیرا پدری که خود برخورد ار از عشق ومحبت به ائمه نباشد ،نمی تواند درا یفای رسالت تربیت نسلی پاک ومؤمن توفیقی داشته باشد. ازسوی دیگر تقید پدردرعمل به واجبات وبه حلال وحرام الهی بالاخص تقید اوبه آوردن لقمه حلال برسرسفره خانواده در دیندار کردن فرزندان وتربیت نسل ولایی فوق العاده مؤثر است.۱۱

    بدین جهت اولین گام برای تربیت نسل پاک،انتخاب همسری ولایتمداروپایبندبه مسائل دینی است که در آینده بتواند پدری موفق در تربیت نسل دوستدار ولایت باشد. مادرانی که توفیق ارتزاق فرزند خود با شیری که محصول لقمه حلال ا ست رامی یابند وهمچنین مادری که باوضوبه فرزند خود شیرمی دهد و از ذ کر ویاد خدا درهنگام شیردهی غافل نمی شود، قطعا ا ین مادر بیش ازد یگران توفیق تربیت نسل پاک ومؤمن راخوهد داشت. تأثیر شیر مادردرپرورش شخصیت معنوی فرزندان امری مسلم وغیر قابل انکار است. حکایت زیبایی از زندگی برخی ازعلمای بزرگ ومفاخر دینی ما ذکرشده است. حکایت شنیدنی ماد ر شیخ انصا ری که از مفا خر بزرگ عالم تشیع است به خوبی بیا نگر نقش شیر مادردرتکوین شخصیت معنوی فرزندان است.مادرشیخ انصاری می گوید:من در رابطه باپسرم توقع بیشتر داشتم، برای اینکه من تا دوسالی که اوراشیرمیدادم هیچ وقت بدون وضو نبودم نیمه شب بلند می شدم د رسرمای زمستان یخ آب حوض رامی شکستم وضو می گرفتم بعد بچه ام راشیرمی دادم و هیچ گاه بدون بسم الله سینه بردهان فرزندم نگذاشتم .

 همچنین ماد ر مقدس اردبیلی نقل می کند که : هرگز لقمه ای شبهه ناک نخوردم وقبل ازشیردادن بچه وضومی گرفتم وابداً چشم به نامحرم نینداختم ودر تربیت اوکوشیدم . اهتمام خانواده حضرت امام خمینی(ره) برای یا فتن دایه ای برای شیردهی آ قا روح الله که ارتزا ق حلال داشته باشد نیز ازحکایات شنیدنی است.خانواده ایشان پس از تلاش فراوان از یافتن دایه ای که ارتزاق صددرصد حلال داشته باشد مأیوس شدند و نهایتاً با خانمی قرار داد می بندند که در طول شیردهی این فرزند حتی یک لقمه ا زغذای خود ارتزا ق نکند وتما می ارتزاق وی ا ز غذایی باشد که برای او آورده  می شود .۱۲  همه این حکایات زیبا دلالت بر تأثیر دوره شیردهی واهمیت آن برشخصیت فرزندان دارد.مادری که شیر اوآمیخته باذ کرویاد خداوائمه است، در طول شیر دهی ذکرویاد ائمه رابرلب وقلب دارد؛ قطعاً این عشق وعلا قه به فرزند ا و منتقل می شود، چرا که تحقیقات روا ن شنا سی حاکی ازاین مسئله است که کلیه عواطف، علاقه هاو دلبستگی های مادر هنگام شیردادن به فرزند هم منتقل می گردد.

القای محبت در دوران کودکی      

 گرچه در نظام تربیتی اسلام هرگونه آموزش رسمی وسخت گیرانه دردوران کودکی مردود است واصل بر آزادورهاگذاردن کودک است،ولی این نکته مورد تأکید دین قرار گرفته است که دوران کودکی، دوران شکل گیری شخصیت دینی عاطفی و عقلی و…کودک ا ست.روح احا دیث د راین زمینه دلالت دارند که دردوران کودکی (هفت سال اول) عنایت خاصی برمؤانست کودک با مقوله های مذهبی واخلاقی شده است.  نظر به محدودیت قدرت درک و فهم کودک از ارزشهای اخلاقی وبه لحاظ رشد نایافتگی اوازلحاظ اجتماعی،بیشترین تلاش اولیا دراین مرحله باید متوقف بر ایجاد رغبت ،علاقه و انس درکودک نسبت به ارزشها ومفاهیم اخلاقی باشد .

  ازاین رو کلیه رفتار پدروماد ر بالأخص مادرنقش ویژه ای درشکل گیری شخصیت کودک دارد اهمیت نقش مادر ازآن جهت است که دراین دوره بیشترین ارتباط راباکودک داردودر شکل گیری شا کله شخصیتی فرزند مؤثراست .به تعبیر متخصصا ن تعلیم وتربیت کودک بسا ن یک د وربین فیلمبرداری بسیارد قیق، مشغول فیلمبرداری هوشمندانه ا زرفتار مادراست وماد ربدون اینکه د ر صددآموزش مفاهیم به فرزند خودباشد،بارفتاروکردارخود درحال آموزش غیررسمی به فرزندخود می باشد. کودک اکثرمهارتهاودانستنیها راد راین دوران بدون وا سطه ازخانواده خود دریا فت می کند. به تعبیرامیرالمومنین (ع) : العلم فی الصغر کا لنقش علی الحجر.دا نشی که د رکود کی فرا گرفته می شود ما نند نوشته برسنگ است لذا ماندگاری آموزه ها ی خانوا ده مسئولیت سنگینی را برای مادر تحصیل کرده در حوزه رقم می زند.۱۳

  درنظام تربیتی اسلام تأ کید بر تلفیق جنبه های نظری وعملی د رعرصه تربیت شده است، حتی وزن عمل بیشترا زگفتاروسخن است،لذا تأکید بروحدت قول وعمل د رهمین راستا می باشد. مادر با ید فرصت طلایی شکل گیری شخصیت فرزند راغنیمت شمرد ه وپا یه هاوبنیا ن های اعتقا دی فرزندش رابا ارائه رفتارهای برگرفته از مبانی دینی واخلاقی تقویت نماید.

  زن مؤمن اگر بنا داردکه فرزندی صا لح وخدا پرست تربیت کند با ید بداند که هر چه محبت و دلباختگی وارتباط قلبی اوباائمه بیشتر باشد واین علاقه دررفتاروی که فرزند شاهدآن است نمود عینی داشته باشد به همان میزان می تواند این محبت ودلباختگی وعشق رابه فرزند خود بدون آن که نیاز به آموزش رسمی داشته باشد انتقال دهد   .

  دوران کودکی ،دوران استفا ده ازابزاراستدلال ومنطق نیست؛ آنچه د راین دوران ا ثرگزاراست جنبه های احساس وعاطفی،آن هم به صورت عملی است.مادران به عنوان اولین ومهمترین مربی باید واجد صفات وویژگی های فکری ورفتا ری صحیح باشند .ماد ر بعنوان مدیر دا خلی خانواده می تواند فضای داخلی خانه را به گونه ای مدیریت کند که این فضا سرشا راز یاد ومحبت وعشق به اولیاء خدا باشد .اگر خدای ناکرده رسالت خود را به درستی ا نجام ندهد افرادونهادهای دیگری هستند که با آموزشهای ناروا فرزندرابه وادی دیگری می کشانند.۱۴

زنان حوزوی و نقش مادری :                    .                                                                           مادر بارزترین منشأ آسایش و مهر وعالی ترین منبع سعادت خانوادگی است.کامروایی درخانه، احساس امنیت و آرامش درآ ن ونیز احساس قدرت واستقلال کودکان در خانواده بستگی به وجود مادر دارد . مادر کودکی می سازد با شخصیت وبزرگ منش یا سرافکنده وزبون ،پاک وبا عفت یا آلوده وناپسند. ماد ران تحصیل کرده حوزوی ، د ر نقش ماد ری وظا یف پرورش فرزند را بر وظایف همسری اولویت می دهد وبیش از هرکس به سازند گی کود ک می پردازد. برای تربیت فرزند زن با ید در محیط امن وآ سا یشی باشد محیطی که خودسرپرستی آن رابرعهده دارد.بانوی خانه با سروسا مان دادن امور اقتصادی خانه،زحمت شوهر رادرکسب معیشت ارج می نهد .  ماد رقلب خانه و مظهرمهروعا طفه، عشق واحساس محبت و صفا است. اومی تواند اعضای خانواده را سعاد تمند وبهشتی کند یا زمینه تباهی وفساد راد رآنان بوجود آورد. ماد رشدن ا زا ین باب مشکل است که مسئولیتی درقبال خود، شوهر،فرزند ،جامعه و پروردگار دا رد.دربرا برا ین وظایف مورد با زخواست قرار می گیرد او پیش از آنکه دیگران رابسازد باید خود را بپروراند و این کاری آسان نیست .۱۵

زن و نقش مادری ازدیدگاه اسلام     

  تاریخ وتعالیم اسلام نشان می دهد که زنا ن جایگاهی والا دارند. ستایش هایی که از مؤمنان در قرآن کریم شده است، فقط به مردان اختصاص نداردو زنان خداشناس ،شکیبا،پا کدامن و شا یسته  رانیز د ربر می گیرد .در آن جا که انسانی به خاطر غفلت وگناه،ملامت یا کیفر شده است؛پیامبر بزرگوار اسلام در نکوداشت زن و مقام او چنین فرموده است : بهترین شما کسی است که با زنان بهترین باشد . ۱۶ رفتار شایسته و انسانی با زنان، چه همسران وچه مادران و خواهران درحقیقت ایمان ورشد شخصیت مردان را آشکارمی سازد؛مردا نی که حرمت زنان را نگا ه می دارند  وبه فرزندان خویش می آموزند که با ید ما در وهمسر خود را گرامی بدارند ازدین بهره  برده اند . مقام ومنزلت زنان در اسلام تا آن جا بالا رفته که رسول اکرم (ص) در واپسین سفر حج خویش که د ر سال پایانی حیا ت آن حضرت بود مسلما نان را متوجه حقوق زنا ن می کند . بعثت خا تم پیامبران تحولی چشمگیر در فرهنگ وزندگی  مردم حجاز ودیگر سرزمین ها پدید آورد ازآن پس هرکس باقبول اسلام به این باور رسیده بود که زنان ومرد ان حقوق متقابل دارند .یعنی  ا گرزنان دربرابرشوهران خویش وظیفه ای دارند ،بی گمان مردا ن نیزد رمقا بل همسران خود تکلیفها یی دارند .

  شخصیتی که اسلام برای زن قائل است به حدی است که د یگر آنان رانیا زی نیست درکوچه و خیابان افتند وخود را محبوب القلوب نشان دهند. نه تنها د رعمل بلکه در توصیه های اسلامی نیز از پیا مبروائمه راجع به زنان اخبار متعددی داریم .درمقام مقایسه زن بامرد از نظر اسلام یادآور می شویم که اورامقا م  وموقعیتی کمترا زمرد نیست، هم ا زنظر عباد تی وهم د ر جنبه حقوق.به تناسب زمینه وطبیعت اوتوجهی فوق العاده به زن شده است حرمت ووجهه زن دراسلام به خاطر مادربودن است نه جنسیت او. ماد ربودن تنها تولید مثل وزائید ن نیست بلکه د رسایه انجام وظیفه ای است که شرع وعقل در جنبه تربیتی و نگهداری فرزند برایش معین کرده اند . ا زنظرمذهب وجود زن مایه خیروآرامش وموجب سکون ووقار است. مادر د ر برابر فرزند محترم است واین احترام د ستور مذهب اوست .روایات می گویند  زن د ردوران حمل همچون مجا هد فی سبیل الله است،اگردرحین زایمان بمیرد امر شهید رادارد .مادر بند قنداق کودک رادردست دارد ولی اهمیت آن به گونه ای است که می توان گفت زمام امور جامعه دراختیار اوست.ممکن نیست خلق وخوئی د رجامعه باشد وازخانه منشأ نگرفته با شد ونیز ممکن نیست شخصیت ها ومرد ان بزرگ جز از خانواده های آرام وازدامن مادران خوش نیت وپاک پدید آیند .۱۷

  اهمیت نقش زن تحصیل کرده به حدی است که می توان گفت فساداو موجب فسا دجامعه وصلاح ا و موجب صلاح اجتماع است. د رجنبه اجتماعی وسیا سی فرزندان، پد روما در سهم مشترک دارند ولی د ر سا لهای اولیه نقش مادر مؤثرترازپدراست. فرزندان در پرتوگرما و نورانیت عشق و مهر والدین رشد می کنند وبه کمال می رسند. در میان بازوان پدر ود ر آغوش نوازشگرما در احساس امنیت خا طرمی کنند ؛همه مرد م تشنه د وستی و محبتند ود وست دارند محبوب دیگران با شند . محبت، سلا مت ،سعادت، شادما نی و هماهنگی وهمه گونه کامیا بی را برای آدمی به ارمغان می آورد .ازا ساسی ترین وشد یدترین نیازهای روانی خانواده نیاز عاطفی است که توسط زن بیشتر انجا م می گیرد. چنانچه کود ک د ر خانواده محبت ببیند کمتر احسا س وابستگی می نمایدونیروی ابتکار ونوآوری دراو بیش تر خواهد بود . محبت زیباترین جلوه ایمان وبا شکوهترین رفتارمذهبی است و آ میزه ای ا زگذ شت،ایثار ،شجاعت، صداقت ،حق شنا سی و عدالت وهمدلی واحسان است .عشق و مهرورزی پرتوی از قدرت خدادرقلب ووجود ماست. ۱٨   فرزندان باید احساس کنند که والدین با آنها صمیمی هستند تا بعد ها مسا ئل خود را با والدین در میان بگذارند. خانواد ه چون صد فی است که اگرپا یه های آ ن د رست واصولی بنا نشود هرگز مرواریدی را د ر خود نخواهد پروراند.زند گی مشترک تنها د ر تأمین و رفع نیا زهای ما دی و اقتصادی وتداوم نسل نیست،بلکه حس مشارکت و تفاهم برای وسعت نگرش و امکان دستیابی به فرصتهای بیشتر است .

  معرفی شخصیت والای حضرت زهرا (س) ونقش ایشان د رتاریخ اسلام نشانگر شایستگی زن د رعرصه های گوناگون اخلاقی، سیروسلوک معنوی، اجتماعی وسیا سی است. امام خمینی (ره) برای حضرت زهرا(س) شخصیتی جامع تصویر می کرد ومی فرمود : تمام ابعادی که برای زن متصور است وبرای یک انسان متصور است در فاطمه زهرا (س)جلوه کرده است .یک زن روحا نی ومؤمن، یک زن به تمام معنا انسان .۱۹

نقشی که اسلام برای زن درنظام خلقت قائل است دقیقاًمنطبق بر فطرت وجایگاه اودرنظام آفرینش است.درعین حال مانند مردبرای او دراجتماع نقش قائل است.   اما د ر میان همه مشاغل مهمترین شغلی را که برای زن متصور است، تربیت صحیح واسلامی برعهده او نهاده شده است . تربیت انسان ازمهمترین، د شوا رترین وظریف ترین مسئولیتها است.  زن با برخوردا ری ا زویژگیهای خا ص جسمی وروحی نقش ماد ری و تربیت فرزند راکه زیر بنایی ترین نقشها ست در نظام خلقت عهده دار است.

 امام خمینی(ره) فرمودند:زن مربی جامعه است .ازدامن زن انسانها پیدا می شوند. مربی انسانها زن است.  سعادت وشقاوت کشورها بسته به وجود زن است. زن با تربیت صحیح خودش انسان درست می کند وبا تربیت صحیح خودش کشور را آباد می کند.مبدأ همه سعادتها از دامن زن بلند می شود.۲۰

   بی شک بسیاری از زمینه های اخلاقی در خانواده به وجود می آید ودرواقع زیر بنای اخلاق و اعتقاد انسان درخانواده شکل می گیرد.حضرت مریم (س)از بزرگترین زنان جهان است.قرآن در بیان داستان زندگی آن حضرت مطالبی داردکه نشان میدهد وراثت وتربیت خانوادگی و سرپرستی انسان تا چه حد در روحیات اواثرمی گذارد. مادرمریم اورا قبل  ازتولد به خد متگزاری خانه خدا می برد واز وسوسه های شیطان به خدا می سپارد و خداوند نیز اورا به حسن قبول می پذیرد وبه طرز شایسته ای گیاه وجودش را پرورش میدهد و زکریای نبی پیامبرعظیم الشأن رابه سرپرستی او مأمورمی کند.

   خوشبختی وتیره بختی هرکسی را باید د ررابطه با تربیت فردی وخانوادگی اوجستجوکرد.آنان

  که د ر محیط سا لم و منا سب پرورش یا فته اند،بی گمان از خردورزی ومحبت و معرفت بهره اندوخته اند وآنان که از تربیت فکری ورفتاری پسندیده بی نصیب بوده واز محیط های نا مطلوب و هم نشین های نا پسندیده اثر پذیرفته اند همواره گرفتار وسرگردانند. افراد با انتخاب های خویش نشان میدهندکه چه اندازه ازتربیت برخوردارند .شغلها ودوستی ها ودشمنی ها،درستی یا نادرستی تصمیم ها وتربیت ها را آشکارمی سازند.تربیت،آینده زندگی هرفرد رامی سازد واورا د رفراز و نشیبها توانمند می گرداند؛البته عوامل دیگرمانندوراثت،حکومت ،جامعه ،پول وشهرت و تخصص  و حرفه و رفاقت درزندگی انسانها تأثیرمی گذارند.۲۱

  اسلام و خانواده 

  خانواده در اسلام ازاهمیت و ارزش بسیا ری برخوردار است ،چرا که از یک سو زن ومرد در کنار یکدیگر به زندگی ورفتار سالم دست می یابند وازدیگرسونسلی راد ردامان خود پرورش می دهند . قرآن کریم هدف های گوناگونی رادرتشکیل خانواده یادآورشده است .نخستین فلسفه ازدواج زن و مرد ،بقا ی نسل است. اسلام به تما یلات غریزی وجنسی ا نسا نها عنا یت دا شته وزنا ن و مردان را دعوت می کند که با یکدیگر ازدواج کرده وزند گی مشترک داشته باشند . بدین گونه از سویی اخلاق جنسی مطلوب شکل می گیرد وروابط نامشروع جنسی درجامعه روبه کاهش میرود وازسو یی دیگر نسلی نو به وجود می آید.فلسفه دیگر زناشویی،آرامش خاطر ولذت های روحانی زن ومرد است . درروایتی ازگفتگوی آدم و خداوند در باره حوا یاد شده است آنچه آدم راازدیدن همسرش شگفت زده می کرد دل ربایی و نشاط آفرینی او بود . آد م گفت پرورد گارا این مو جود زیبا کیست که تقرب و نگاه کردن به او سبب انس است.خداوندفرمود ای آدم!این بنده من حوا ست آیا دوست داری او انیس وهم سخن تو با شد؟ آدم گفت:بلی. پروردگا را همیشه براین نعمت، تو را سپاس می گزارم و ستایش می کنم .۲۲

   خانوا ده ا زهرلحاظ مورد نظر وتوصیه ا سلام است؛نخست را بطه زن ومرد که هم جسمی و جنسی است وهم روحی وعاطفی .دیگر آنکه این رابطه سبب تولید مثل وپیدایش نسل است .زن و مرد درهیچ یک از این روابط جسمانی وروحانی بردیگری برتری نداشته وهر یک بنا بر فطرت و خلقت خویش وظیفه هایی را انجام می دهند.آن گاه که اززن در خانواده به عنوان همسر یاد می کنیم ،اود رحقیقت شریک زند گی مشترک ا ست وبه ا ندازه  توان خود مسئولیتها یی دا رد ونیز انتظارهایی که حقوق زن خوانده می شود.اسلام دراین  مورد طریق عدل وانصاف را پیموده وهر دو را درانتخا ب ومدیریت سهیم ساخته است.نمونه های بسیاری ازدوران حیات رسول اکرم(ص) درد ست است که زنان رادرتشکیل خانواده  وگزینش همسر صاحب نظر وآزاد نشان می دهد .   اسلام با سیرت و هدا یت پیشوا یان دین ،زنان ومردان را به دوستی و همفکری دعوت می کند. نقش زنی که تحصیل کرده حوزوی است  درخانواده، که همان ایفای  نقش مادری است مقام اورا تعالی میبخشد.حضورمعنوی وعا طفی زن درجایگاه مادرتأثیربه سزایی درتربیت نسلی سرافراز و سازنده دارد . قرآن کریم ضمن رعایت مقام  پدر ومادر،جایگاه مادر را در خانواده نیز خاطر نشان می سازد : وانسان را در باره پدر ومادرش سفارش کردیم ،مادرش به او باردار شد سستی بر روی سستی واز شیر باز گرفتنش در دوسال است. به او سفارش کردیم که شکر گزار من و پدرومادرت باش که  بازگشت همه به سوی من است .۲۳

ارتباط  پدر و مادر :                                                                                

   پدرومادردرخانواده،سرنوشت آینده نسل خویش را مشخص می کنند. درستی یا نادرستی رابطه آن دو تأثیربسیاری دراخلاق و افکاروکردارهای فرزندان دارد.اسلام پدران و مادران رابه عدالت در برخورد با یکدیگر دعوت می کند و روابط سالم خانوادگی را خواستار می شود. پیامبر (ص) درباره ستم کاری پدران و مادران نسبت به یکدیگر چنین  فرموده است:( آنکس که زن آزاردهنده ای دارد نماز وحسنه ای از حسنات آن زن قبول حق تعالی نمی شود،مگر یارومددکار شوهر شود و رضایت اوراجلب کند. آن زن آزاردهنده باید بداند درصورت ادامه آزاراول کسی است که وارد جهنم می شود گرچه تمام روزگاررابه روزه وعبادت سپری کرده باشد وبنده درراه خدا آزاد نماید ومال و ثروت در راه حق انفاق کند. سپس فرمود :چنین عذابی برای مرد هم هست ،اگر همسرش را اذیت کند وبه او  ستم روادارد،چنین مردی اگر روزها، روزه باشد وشبها را به عباد ت صبح کند ود رراه حق بنده آزاد نماید و اموالش را فی سبیل الله انفاق کند، اول کسی است که ا ز گروه غاصبان و ستمکا ران وارد آتش جهنم شود. زن ومرد به این وا قعیت توجه دا شته باشند که ستم  تنها ستم بد نی و آزارجسمی نیست. نگاه غضب آ لود ،بی اعتنا یی، بد خلقی، گفتن سخن زشت،  د رشت گویی، تحقیروعد م تمکین همه ازمصداق ها ی ظلم است . در قرآن کریم  سیمای پدران و مادران شا یسته چنین ترسیم شده است : مردان وزنا ن با ایما ن، دوستان یکد یگرند که همدیگر را به کارهای پسندیده وامی دارند واز کارهای ناپسند بازمی دارندونمازرا بر پا می کنند و زکات می دهند وازخدا وپیامبرش فرمان می برند، آنانند که خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد که خدا توانا و حکیم است .۲۴

   نشانه های زیرکه خداوند برای پدرومادرایمان آورده، بیان فرموده درحقیقت پایه ها ی سا لم و موفق را نشان می دهد:۱-ایما ن به خدا وآ خرت. ۲- د وستی و تفاهم و یگا نگی. ۳- تمایل به معروف وشایستگی. ۴- نفرت از منکروناپسند.۵-نمازوارتباط با آفریدگار.۶- زکات و همراهی با محرومان .۷-فرمانبری از خدا و پیامبر.

   فرزندانی که د ر چنین خا نواده ای رشد کرده و بزرگ می شوند، بی گمان اهل خیر وخد مت خواهند بود . نکته اول: پد رومادر زندگی زناشویی خودرا براساس ایمان وتقوا استوار ساخته اند. وابستگی دل وذهن آدمی به خدا وجهان غیب سبب می شود که خودبینی ودنیاپرستی وستم پیشگی وهرزگی از وجود اورخت بربندد . نکته دوم: آنان که رابطه خودرا بر پایه دوست داشتن یکدیگر فراهم آورده اند. خانواده ای که شالوده آن محبت باشد از روابط نامشروع جنسی، خیانت، فساد و انتحار و متا رکه و آ سیب پذیری ها ی عاطفی ،پیراسته خواهند بود .آنا ن با تعلیم عملی محبت، دختران وپسرانی سالم بار خواهند آورد. نکته سوم: جهت گیری های سا زنده اخلاقی ،اعتقادی و اجتماعی در قالب امر بمعروف و نهی از منکر شکل می گیرد. پدران ومادران مؤمن با احساس مسئولیت د ر قبال کرداریکدیگر و دیگران فضای پاکیزه ای را برای زیستن فراهم می آورند.  نکته چهارم: ارتباط معنوی با پروردگارو مدد جستن از حضرت حق می باشد.نومیدی ها و پلیدی ها در خانه ای که همه اهل نماز و توجه به خداوند هستند راهی ندارد و زمینه برای رشد فکری و عملی و اخلاقی پدید می آید. نکته پنجم :پرداخت حقوق مادی محرومان است که خانواده  را به سمت عدا لت ، پاکی جامعه و مشارکت در ساختن آ ن سوق می دهد. نکته ششم : فرمان بردن از خدا وپیامبر است. پدران وماد رانی که خود را ا ز خود پرستی و شیطان پرستی رهانیده و گوش جان به سخن حق ورسول بزرگوار او سپرده اند و در صراط مستقیم حرکت می کنند . قرآن کریم که محصول این ویژگی های اعتقادی و اخلاقی و رفتاری را رحمت الهی خوانده است، درحقیقت راه ورسم زندگی رابه ما می آموزد.هرکس با اندیشیدن دراین آیه شریفه به دست میآورد که اسلام خواستار خانواده ای است که مدار آن ایمان است ؛خانواده ای که مد یریت آن بر د وش پدرومادر شایسته وخداباور وپاکدل است وهرگزعقیده و سلیقه خویش را بر دیگری تحمیل نمی کنند .درواقع اصول ومعیارهای انسانی ومعقول  در یک خانواده اسلامی حاکم است وهرکس در عین حال که وظیفه ای دارد حقی بر گردن دیگری خواهد داشت .۲۵

نتیجه گیری                                                                                          

   درحدیثی از رسول اکرم (ص)می خوانیم : زن نیکوکردار سبب سعادت مرد شمرده شده است. چنین زنی می تواند همسرخویش رابه پاکی ها سوق دهد وسلامت جامعه را تضمین کند. ایمان به خدا وآخرت که زمینه سازخوبی ها میباشد وخانواده سالم رابه وجود می آورد به کمک زن صالح تقویت می شود. (  هریک از شما باید زبانی مشغول به یاد خدا، دلی سپاسگزار وهمسری مؤمن و شایسته که بر امر آخرت یاری رساند در اختیار داشته باشد .)

   زنان تحصیل کرده حوزوی هم، چون برای علم ارزش بسیاری قائل هستند،سعی می کنند در زندگی باهمسر وفرزندان ،علم همراه با عمل را پیشه خود قرار دهند و جهل و نادانی را از آنها بزدایند.همچنین در مراحل انتخاب همسر، زنان حوزوی اموری چون :دینداری،اهل نماز وقرآن بودن ، اخلاق حسنه و….را در اولویت قرار می دهند.

فهرست ارجاعات ومنابع ومآخذ :

1- زن وخانواده دربازخوانی سیره پیامبر (ص)،محمدرضازیبایی نژاد،نشریه حورا، ص20

2- سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع اساتید ودانشجویان استان سمنان 12/12/84 

3- موسوعه احادیث اهل بیت (ع) ج1 ص234-هادی نجفی                                     

4- کفایة الاثر ص23- علی محمد خزاز قمی

5- خلاصه عبقات الانوار ج4 ص255

6- جامع الصغیر، جلال الدین سیوطی  ص95

7- بحار الانوار ج43 ص81- علامه محمد باقرمجلسی

8- مناقب آل ابی طالب ج3 ص313-ابن شهر آشوب

9- کشف الغمة فی معرفة الائمه (ع) ج1 ص363-علی ابن عیسی اربلی- مکتبه بنی هاشمی

10- پیام زن ،سال اول ،شماره 6

11- بحار الانوار ج100 ص222-علامه محمد باقرمجلسی

12- نهج الفصاحة ح1131-ترجمه علی اکبر میرزایی-صالحان 1387

13- مهارت زندگی با رویکرد دینی ص23- فریبا علاسوند-تهران - سروش هدایت 1386

14- روان شناسی رشد -علی اکبر شعاری نژاد-انتشارات اطلاعات 1387

15- ریحانه بهشتی -سیما مخبر وهمکاران - چاپ سی ودوم قم - نور الزهرا (س) - 1386

16- الکافی ج8 ص93

17- صحیفه حضرت امام (ره) -ج 7ص 162

18- ریحانه بهشتی -سیما مخبرو همکاران -چاپ سی ودوم قم- نور الزهرا (س) - 1386

19- صحیفه حضرت امام (ره) ج7 ص170

20- همان- ج13 ص207

21- انسان کامل -مرتضی مطهری -تهران صدرا 1370

22- سوره مبارکه بقره آیه 223

23- وسایل الشیعه ج14 ص2 ح1- شیخ حر عاملی- بیروت

24- سوره مبارکه توبه آیه 71

25- ماهنامه اخلاقی- تربیتی خلق -شماره 7- 1387