برای تبین  ماهیت و معنای دقیق حیا لازم است مفاهیم اصلی ان مورد بررسی قرار گیرند چرا که با شناخت دقیق مفاهیم اصلی یک پدیده راحتتر می توان ماهیت ان را شناخت

مهار کردن نفس

مهار کردن خود و مدیریت نفس یکی از اساسی ترین مفاهیم اخلاقی  و راز مهم ترین  اموزه های ادیان است که مورد توجه روانشناسان نیز قرار گرفته است اساس نیاز به کنترل خود  ومدیریت نفس ان است که همواره خواست و مصلحت ایجاب میکند که انسان نفس خود را که مرکز خواسته هاست کنترل و مدیریت نماید خواسته های نفس به دو شکل گرایش و گریز تجلی میکند ; یعنی گاهی به چیزی علاهقه مند میشود و ان را طلب میکند  و گاهی از چیزی متنفر میشود و ان را رد میکند از ان جا  که همواره خواست نفی با مصلحت انسان سازگار نیست گاهی نفس چیزی را میطلبد که موجب فساد وتباهی اوست و گاهی چیزی را رد میکند که به مصلحت اوست خداوند متعال  در این باره میفرماید

 (( وَ أَن تَکرَهُوا شَئَا وَ هُوَ خَیرُلَّکُم وَ عَسَی أّن تُحِبُّوا شَئَا وَ هُوَ شَرُّ لُّکُم ))

« چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید که خیر شما در آن باشد و چه بسا چیزی را خوش داشته باشید که برای شما شر باشد»

در این ایه ی شریف از خواسته ی انسان با واژه های محبت و کراهت تعبیر شده و از مصلحت و مفسده ی انسان با واژه های خیر و شر . مصلحت و مفسده انسان را می توان در امر و نهی خداوند یافت

به بیان دیگر  هرانچه  برای بشر زیانبار است مورد نهی خداوند قرار گرفته و هر انچه مفید است مورد امر قرار گرفته است و ازین طریق  می توان انچه را که مایه ی شرم است شناخت امام علی علیه سلام دراین باره می فرماید

      ((فَإِنِّهُ لَم یَأمُرکَ  إلّا بِحَسَنِ و لَم یَنهَکَ إلّا عَن قَبیحِ))

به درستی که خداوند تو را امر نکرده مگر به نیکی و نهی  نکرده مگر از زشتی

خلاصه ی کلام این که کنترل خود و مدیریت نفس  یک ضرورت است و برنامه ی ان نیز قوانین دین است

نکته ی دیگر این که کنترل خود شیوه های مختلفی دارد که یکی از ان ها یاری جستن از حیا است. حیا نیروی کنترل کننده ای است  که توان نظم دهی و مدیریت خود را به انسان می دهد . به وسیله حیا می توان از انچه ناهنجاری است دوری کرد و بدانچه  به هنجار است عمل کرد فرد با حیا در برابر تکانه ها و وسوسه های نفس مقاومت  میکند و انچه را به هنجار باشد و انچه را ناهنجار باشد ترک میکند هرچند مطابق میلش باشد و انچه  را به هنجار  باشد انجام میدهد هرچند مخالف طبعش باشد چنین فردی میتواند نفس خود را کنترل کرده ان را سامان دهد

بنابراین حیا یکی از اقسام کنترل و مدیریت نفس بوده ماهیتی مهار کننده دارد