در ابتدا تعریفی از «تمركز» ارائه می‌دهیم: تمركز حالتی است كه در آن از میان افكار و

آراء مختلف شخص، یك فكر در مركز قرار می‌گیرد و بقیه افكار و آراء او نسبت به آن

فكر، جنبه پیرامونی دارند. بنا به تعریفی دیگر، تمركز حواس یعنی توانایی ثابت نگه

داشتن توجه و دقت روی موضوع یا كاری كه به میل و اراده انتخاب شده است و مانع

شدن از اینكه این دقت و توجه به سوی موضوعات دیگر منحرف شود.

- برای ایجاد تمركز و تقویت آن ابتدا باید عواملی را كه باعث می‌شوند تمركز حواس

شخص از بین برود شناسایی كرد و سپس با راه‌های مقابله با آن‌ها آشنا شد. این

عوامل عبارتند از:
1

. عدم علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه: از مهم‌ترین عوامل عدم تمركز حواس، آن

است كه خواننده نسبت به كتاب یا موضوع مورد مطالعه، علاقه نداشته باشد. بهترین

شیوه مقابله با این حالت، آن است كه بین این موضوع یا كتاب، با آنچه مورد علاقه

شدید خواننده است ارتباطی برقرار شود. مثلاً دانش آموزی كه به قبولی در كنكور

علاقه زیادی دارد، باید میان این كتاب و قبولی در كنكور ارتباطی برقرار كند تا از این راه،

حالت بی علاقگی او زایل شود.

2. آشفتگی‌های درونی: منشأ این آشفتگی‌ها در درون انسان قرار دارد مانند: نگرانی،

ترس، اندوه، حسادت و به طور كلی احساسات هیجان آمیزی كه در ذهن مانع تمركز

می‌شود. بهترین راه برای منحرف كردن توجه فكر از نگرانی‌ها این است كه آن‌ها را در

كاغذی یادداشت كنید و به خودتان بگویید كه بعد از مطالعه درباره آن‌ها فكر خواهید

كرد. با این روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعه خواهد شد و به صورت موقت از

پرداختن به نگرانی‌ها منحرف می‌گردد و قدرت تمركز را افزایش می‌دهد.

3. عدم هماهنگی بین قدرت اراده و تخیل: اگر تخیّل خواننده با اراده‌اش هم سو نباشد

نمی‌تواند تمركز حواس كافی داشته باشد. در روان شناسی ثابت شده است كه در

این تضاد و ناهماهنگی، قدرت تخیّل قوی‌تر از اراده است. مثلاً دانشجویی كتابی را باز

می‌کند و به مطالعه آن می‌پردازد، پس از مدّت كوتاهی افكاری به ذهنش خطور

می‌کند مثلاً با دوستانش بازی می‌کند، به سینما می‌رود… این تخیلات باعث می‌شود

كه خواننده تمركز خود را از دست دهد. برای غلبه بر این مشكل خواننده وقتی

می‌خواهد موضوع خاصی را مطالعه كند بهتر است خود را در حال و هوای مخصوص

آن موضوع قرار دهد. مثلاً اگر كتاب پزشكی می‌خواند، خود را در حال و هوای پزشك

قرار دهد.

4. آشفتگی‌های بیرونی: این آشفتگی‌ها از تحریک‌های غیر عادی حواس مختلف

انسان ایجاد می‌شود، هر گونه تحریك غیر عادی حواس، ممكن است فرایند تمركز را با

اشكال مواجه كند. تشنگی، گرسنگی، درد، گرما، سرما و … موجب بر هم خوردن

تمركز می‌شود. برای رفع این آشفتگی‌ها باید تا حدّ امكان محیط مطالعه را از

محرک‌های خارجی دور ساخت. مثلاً محیطی را برای مطلاعه انتخاب كنید كه در آنجا

صداهای ناهنجار، رفت و آمد وسایل نقلیه و … نباشد. همچنین نور محل مطالعه هم

باید به اندازه كافی باشد.

وجود محركهاي ديگر، مانند گوش دادن به موسیقی يا تماشاي هم زمان تلويزيون

هنگام مطالعه باعث انحراف توجه و كاهش تمركز می‌شود. این كه بعضی‌ها می‌گویند

كه صدای رادیو یا نوار موسیقی در تمركز به آن‌ها كمك می‌کند درست نیست. اگر

دانش آموزی با این طریق مطالعه، خوب یادمی‎گیرد با حذف موسیقی نمراتش بهتر

خواهد شد.

اقدامات زیر همچنین برای ایجاد تمركز در هنگام مطالعه مفید خواهد بود:

ـ طرح سؤالات و یافتن جواب آن‌ها هنگام مطالعه موجب از بین رفتن بی حوصلگی و

باعث تمركز بهتر می‌شود.

ـ تجسم كردن، یعنی استفاده از حواس مختلف و تفكر بر روی مطالب و در نتیجه معنا

بخشیدن به كلمات و پی بردن به هدف نویسنده.

ـ یادداشت كردن، خلاصه كردن، علامت گزاری، حاشیه نویسی و مرور مطالب. تمام

این كارها یادگیری را آسان و تمركز را بهبود می‌بخشد.

عبارت خواندن، تمركز را افزایش می‌دهد. زیرا از طریق عبارت خوانی، شما با سرعت

نزدیك به سرعت اندیشیدن خود، می‌خوانید. در حالی كه در كلمه خوانی مجبورید با

پهلوی هم قرار دادن كلمات به معانی برسید، كه این خود باعث حواس پرتی می‌شود.