دابه” به معنى” جنبنده” و” ارض” به معنى” زمين” است، و بر خلاف آنچه بعضى مى‏پندارند “دابه ” تنها به جنبندگان غير

انسان اطلاق نمى‏شود، بلكه مفهوم وسيعى دارد كه انسانها را نيز در بر مى‏گيرد، چنان كه در آيه 6 سوره هود

مى‏خوانيم: وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها:” هيچ جنبنده‏اى در زمين نيست مگر اينكه روزى او بر خدا

است".

و در آيه 61 سوره نحل آمده: وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ” اگر خداوند مردم را به خاطر

ستمهايشان مجازات مى‏كرد، جنبنده‏اى را بر صفحه زمين باقى نمى‏گذاشت".

و در آيه 22 سوره انفال مى‏خوانيم: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ:” بدترين جنبندگان نزد خداوند

افراد كر و گنگى هستند كه چيزى نمى‏فهمند".

اما در مورد تطبيق اين كلمه، قرآن بطور سر بسته از آن گذشته، گويى بنا بر اجمال و ابهام بوده، تنها وصفى كه براى آن

ذكر كرده اين است كه با مردم سخن مى‏گويد، و افراد بى ايمان را اجمالا مشخص مى‏كند، ولى در روايات اسلامى و

سخنان مفسرين، بحث هاى زيادى در اين زمينه ديده مى‏شود كه در يك جمع بندى مى‏توان آن را در دو تفسير خلاصه

كرد:

1- گروهى آن را يك موجود جاندار و جنبنده غير عادى از غير جنس انسان با شكلى عجيب دانسته‏اند، و براى آن

عجائبى نقل كرده‏اند كه شبيه خارق عادات و معجزات انبياء است.

اين جنبنده در آخر زمان ظاهر مى‏شود، و از كفر و ايمان سخن مى‏گويد و منافقين را رسوا مى‏سازد و بر آنها علامت

مى‏نهد.

2- جمعى ديگر به پيروى از روايات متعددى كه در اين زمينه وارد شده او را يك انسان مى‏دانند، يك انسان فوق العاده،

يك انسان متحرك و جنبنده و فعال كه يكى از كارهاى اصليش جدا ساختن صفوف مسلمين از منافقين و علامت‏گذارى

آنها است، حتى از پاره‏اى از روايات استفاده مى‏شود كه عصاى موسى و خاتم سليمان با او است، و مى‏دانيم عصاى

موسى، رمز قدرت و اعجاز، و خاتم سليمان، رمز حكومت و سلطه الهى است، و به اين ترتيب او يك انسان قدرتمند و

افشاگر است!

در حديثى از حذيفه از پيامبر صلی الله علیه و آله و سلّم در توصيف” دابة الارض” چنين آمده است‏:

لا يدركها طالب و لا يفوتها هارب فتسم المؤمن بين عينيه، و يكتب بين عينيه مؤمن و تسم الكافر بين عينيه و تكتب بين

عينيه كافر، و معها عصا موسى و خاتم سليمان:

” او به قدرى نيرومند است كه هيچكس به او نمى‏رسد و كسى از دست او نمى‏تواند فرار كند، در پيشانى مؤمن

علامت مى‏گذارد و مى‏نويسد مؤمن و در پيشانى كافر علامت ميگذارد و مى‏نويسد كافر! با او عصاى موسى و انگشتر

سليمان است «1».

و در روايات متعددى بر شخص امير مؤمنان على علیه السلام تطبيق شده است:

در تفسير على بن ابراهيم از امام صادق علیه السلام مى‏خوانيم:” مردى به عمار ياسر گفت آيه‏اى در قرآن است كه فكر

مرا پريشان ساخته و مرا در شك انداخته‏ است، عمار گفت: كدام آيه؟ گفت: آيه وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً

مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ اين كدام جنبنده است؟

عمار مى‏گويد: به خدا سوگند من روى زمين نمى‏نشينم، غذايى نمى‏خورم و آبى نمى‏نوشم تا دابة الارض را به تو نشان

دهم! سپس همراه آن مرد به خدمت على علیه السلام آمد، در حالى كه غذا مى‏خورد هنگامى كه چشم امام علیه

السلام به عمار افتاد، فرمود بيا، عمار آمد و نشست و با امام علیه السلام غذا خورد.

آن مرد سخت در تعجب فرو رفت و با ناباورى به اين صحنه مى‏نگريست، چرا كه عمار به او قول داده بود و قسم خورده

بود كه تا به وعده‏اش وفا نكند غذا نخورد، گويى قول و قسم خود را فراموش كرده است. هنگامى كه عمار برخاست و با

على علیه السلام خدا حافظى كرد، آن مرد رو به او كرده گفت: عجيب است تو سوگند ياد كردى كه غذا نخورى و آب

ننوشى و بر زمين ننشينى مگر اينكه” دابة الارض” را به من نشان دهى؟

عمار در جواب گفت: اريتكها ان كنت تعقل!:” من او را به تو نشان دادم اگر مى‏فهميدى"! «2»

نظير همين حديث در تفسير عياشى از” ابو ذر” رحمة اللَّه عليه نقل شده است «3».

علامه مجلسى در بحار الانوار با سند معتبرى از امام صادق علیه السلام چنين نقل مى‏كند كه على علیه السلام در

مسجد خوابيده بود، پيامبر صلی الله علیه و آله آنجا آمد، على علیه السلام را بيدار كرد و فرمود قم يا دابة اللَّه!:” برخيز

اى جنبنده الهى” كسى از ياران عرض كرد اى رسول خدا آيا ما حق داريم يكديگر را بر چنين اسمى بناميم؟

پيامبر فرمود: نه اين نام مخصوص او است، و او است” دابة الارض” كه خداوند در قرآن فرموده: وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ

أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ … سپس فرمود: اى على! در آخر زمان خداوند تو را در بهترين صورت زنده مى‏كند و

وسيله‏اى در دست تو است كه دشمنان را با آن علامت مى‏نهى” «4».

طبق اين روايات، آيه فوق مربوط به” رجعت” است و با آيه‏اى كه بعدا درباره رجعت مى‏آيد هماهنگ مى‏باشد.

مرحوم ابو الفتوح رازى در تفسير خود ذيل آيه فوق مى‏نويسد: بر طبق اخبارى كه از طريق اصحاب ما نقل شده،” دابة

الارض” كنايه از حضرت مهدى صاحب الزمان ع است «5».

با در نظر گرفتن اين حديث و احاديث فوق، مى‏توان از” دابة الارض” مفهوم كلى‏ترى را استفاده كرد كه بر هر يك از

پيشوايان بزرگ كه در آخر زمان قيام و حركت فوق العاده مى‏كنند و حق و باطل و مؤمن و كافر را از هم مشخص

مى‏سازند منطبق مى‏شود.

اين تعبير كه در روايات وارد شده كه عصاى موسى و انگشتر سليمان كه رمز قدرت و پيروزى و حكومت است با او است

قرينه‏اى است بر اينكه دابة الارض يك انسان بسيار فعال است نه يك حيوان.

و نيز اينكه در روايات وارد شده كه مؤمن و كافر را نشانه‏گذارى مى‏كند و صفوفشان را مشخص مى‏سازد با انسان

سازگار است.

سخن گفتن با مردم كه در متن آيه قرآن به عنوان توصيف او آمده نيز مناسب همين معنى است.

در يك جمع بندى به اينجا مى‏رسيم كه از يك سو واژه” دابه” بيشتر در غير انسانها به كار مى‏رود ( هر چند در قرآن كراراً

در مفهوم اعم و يا در مورد انسانها استعمال شده) از سوى ديگر قرائن متعدد در خود آيه وجود دارد، و روايات فراوانى در

تفسير آيه وارد شده است كه نشان مى‏دهد منظور از” دابة الارض” در اينجا انسانى است با ويژگيهايى كه در بالا ذكر

كرديم، انسانى است بسيار فعال، مشخص كننده خط حق و باطل، مؤمن و منافق و كافر، انسانى است كه در آستانه

رستاخيز ظاهر مى‏شود و خود يكى از آيات عظمت پروردگار است.